Cmentarz Rakowicki – jeden z
największych cmentarzy w Krakowie o powierzchni 42 ha. Położony jest w
całości na terenie Dzielnicy I Stare Miasto. Nazwa cmentarza pochodzi
od nazwy drogi (obecnie ulicy Rakowickiej) wiodącej do odległej o 2 km
dawnej wsi Rakowice. Wytyczany i urządzany był w latach 1800-1802 (na
obszarze 5,6 ha), a czynny jest od połowy stycznia 1803 roku. Powstał na
terenie podmiejskiego wówczas folwarku Bosackie we wsi Prądnik Czerwony
na pograniczu Olszy, w związku z wydanym zakazem pochówków na
dotychczas istniejących cmentarzach przykościelnych w obrębie miasta
(edykt józefiński z 1784 roku[1]). Teren o powierzchni 10 morgów
chełmińskich za 1150 złotych reńskich wykupiły od karmelitów bosych z
Czernej władze austriackie. Koszt urządzenia cmentarza pokryło miasto
Kraków i okoliczne gminy: Rakowice, Prądnik Biały i Prądnik Czerwony,
Olsza, Grzegórzki, Piaski, Bronowice Wielkie i Bronowice Małe, Czarna
Wieś, Nowa Wieś, Krowodrza, Kawiory, którym przyznano prawo do grzebania
na nim zmarłych. Pierwszy pogrzeb miał miejsce w styczniu 1803
(18-letniej Apolonii z Lubowieckich Bursikowej, zmarłej 15 stycznia 1803
roku). W 1807 r. wybudowano studnię, a w 1812 r. ze składek publicznych
ufundowano okazały krzyż. Cmentarz Rakowicki był kilkakrotnie
powiększany. Po raz pierwszy w 1836 r., kiedy od karmelitów czerneńskich
dokupiono kolejne 10 morgów gruntu za 5 tys. zł. polskich.
Rozplanowanie cmentarza zlecono architektowi, dyrektorowi wydziału
budownictwa miejskiego, Karolowi R. Kremerowi, który w 1839 r.
zaprojektował jego założenie parkowe. Nowo nabyty grunt poświęcono 2
listopada 1840 r. Otaczający go mur wzniesiono z materiału uzyskanego z
rozbiórki kościoła Wszystkich Świętych. W 1863 roku miasto zakupiło od
karmelitów i od Walerego Rzewuskiego 5 morgów i 1743 sążni gruntu,
położonego przy zachodnim murze cmentarza. Poświęcono go we wrześniu
1866 r. i zaraz rozpoczęto chowanie tam zmarłych (epidemia). Kolejne
poszerzenie cmentarza miało miejsce jesienią 1886 r. o ponad 15 morgów
(pośrodku nowej alei pochowano Jana Matejkę oraz Macieja Jakubowskiego).
Na przełomie 1933 i 1934 r. poszerzono cmentarz w kierunku północnym o
dawny plac ćwiczeń saperów (ponad 15 ha) do obecnej wielkości
(likwidując ulicę Modrzewiową). 6 czerwca 1856 r. wydano zezwolenie na
budowę nowej kaplicy, jednak dopiero w latach 1861-1862 w centralnym
punkcie cmentarza wzniesiono kaplicę pw. Zmartwychwstania Chrystusa
Króla (fundacji Anny i Ludwika Helclów), na miejscu wówczas istniejącej
drewnianej. W 1877 r. wzniesiono budynek administracyjny oraz kostnicę
wg projektu Salomona Saarego. W 1976 r. został wpisany do rejestru
zabytków. W 1981 r. powołano Obywatelski Komitet Ratowania Krakowa, w
ramach którego działa komisja ds. Ratowania Cmentarzy Krakowa i Ziemi
Krakowskiej. OKRK organizuje coroczne kwesty na rzecz zabytkowych
grobowców i nagrobków. Prace prowadzone są na cmentarzu Rakowickim i
Nowym Cmentarzu Podgórskim (przy współpracy Stowarzyszenia Podgórze.pl).
OKRK gromadzi fundusze na renowację zabytkowych grobowców na specjalnym
koncie. Z funduszy remontowane są groby nieposiadające dysponentów.
Nekropolia jest miejscem pochówku krakowian, zarówno zwykłych obywateli
miasta, jak i tych zasłużonych: twórców kultury, naukowców,
przedstawicieli znanych rodów, działaczy niepodległościowych,
politycznych i społecznych, uczestników ruchów niepodległościowych,
powstań, obu wojen światowych i innych. Na cmentarzu istnieją m.in.
wydzielone kwatery uczestników powstań listopadowego, styczniowego,
krakowskiego, I wojny światowej (z wszystkich trzech armii zaborczych –
żołnierze ci najczęściej zmarli podczas pobytu w szpitalach wojskowych),
członków Legionów Polskich, uczestników szarży pod Rokitną, robotników
zabitych podczas strajków w 1936, uczestników II wojny światowej, w tym
żołnierzy września 1939, alianckich lotników, partyzantów, ofiar zbrodni
hitlerowskich, żołnierzy radzieckich poległych podczas wyzwalania
Krakowa w 1945. Cmentarz jest zabytkiem o dużej wartości historycznej i
artystycznej. Część nagrobków jest dziełem znanych architektów, m.in.
Teofila Żebrawskiego, Feliksa Księżarskiego, Sławomira Odrzywolskiego,
Jakuba Szczepkowskiego, a także rzeźbiarzy: Tadeusza Błotnickiego,
Wacława Szymanowskiego, Karola Hukana i innych. Cmentarz Rakowicki jest
zarządzany razem ze znajdującym się obok, po drugiej stronie ul. J.
Prandoty Cmentarzem wojskowym. Cmentarz leży w bezpośrednim sąsiedztwie
trasy Małopolskiej Drogi św. Jakuba z Sandomierza do Tyńca.
